درمان ریشه دندان(روت کانال تراپی)، و مراحل انجام آن

منظور از درمان ریشه دندان چیست؟

منظور از درمان ریشه، درمانی است که برای نجات و حفظ دندانی که به شدت دچار پوسیدگی و یا عفونت شده است، به کار می‌رود.

درمان ریشه زمانی انجام می‌شود که پالپ دندان دچار آسیب و یا عفونت شده است.پالپ دندان بافت نرم داخل کانال‌های ریشه‌ی دندان است که در قسمت میانی دندان هم در تاج و هم در ریشه قرار دارد و از اعصاب و عروق و بافت همبند تشکیل شده است.با انجام درمان ریشه، پالپ عفونی دندان خارج می‌شود و داخل کانال‌های ریشه با وسایل مخصوص کاملا تمیز و فرم داد شده و نهایتا با مواد مخصوص سیل و پر می‌گردد.

چه اصطلاحاتی برای نامگذاری این درمان وجود دارد ؟

علاوه بر اصطلاح درمان ریشه، اصطلاحات علمی و درست دیگری نیز در این مورد استفاده می‌شود:

روت کانال تراپی: یکی از این اصطلاحات علمی، روت کانال تراپی (Root canal therapy) است. روت کانال تراپی عبارتی است که از دو واژه‌ی “روت کانال” و “تراپی” تشکیل شده است. منظور از “روت کانال” یا کانال ریشه، حفره‌ی میان دندان است که محل قرارگیری پالپ دندان می‌باشد. پالپ دندان بافت نرمی است که حاوی اعصاب و عروق دندانی است. واژه‌ی “تراپی” به معنای درمان است و به طور کلی عبارت روت کانال تراپی به معنای درمان کانال ریشه دندان می‌باشد.

درمان اندودنتیک: اصطلاح علمی دیگری که در این زمینه کاربرد دارد، درمان اندودنتیک و به شکل رایج‌تر درمان اندو است. “اندو” در زبان یونانی به معنای داخل و “ادنت” به معنای دندان است. عبارت درمان اندودنتیک به معنای درمان داخل دندان می‌باشد.

دو عبارت مصطلح اما نادرستی که زیاد هم به کار برده می‌شوند، واژه‌های “عصب‌کِشی” و “عصب‌کُشی” دندان هستند. این عبارات به طور عام به کار می‌روند اما واژه‌هایی ناصحیح و غیر‌علمی هستند.

 چه هنگام باید درمان ریشه برای دندان انجام شود ؟

در صورت ایجاد پوسیدگی دندان، ابتدا مینای دندان درگیر می‌شود. با گسترش آن، عاج دندان نیز مبتلا می‌گردد. اگر پوسیدگی حذف نشده و درمان ترمیمی انجام نشود، پوسیدگی همچنان گسترش یافته و پالپ دندان را نیز درگیر خواهد کرد و باعث التهاب و بیماری پالپ می‌گردد.

زمانی که پالپ دندان یا همان اعصاب و عروق دندانی دچار آسیب و نکروز می‌شوند، باکتری‌ها در کانال ریشه شروع به تکثیر می‌کنند و بافتی عفونی را پدید می‌آورند. در این هنگام باید بافت عفونیِ داخل ریشه خارج شود و دندان، درمان ریشه شود.

 چه علائمی نشان‌دهنده‌ی نیاز به درمان ریشه است ؟

علائمی که نشان می‌دهند دندان نیاز به درمان ریشه دارد، دو دسته‌اند:

• زمانی که عفونت محدود به کانال‌های ریشه است:
• دردهای ممتد بخصوص درد شبانه، درد در شب افزایش می‌یابد به این دلیل که فشارخون داخل پالپ دندان در حالت خوابیده بیشتر است.
• درد خودبخود و درد نبض‌دار
• دردهای تحریکی که پس از مصرف غذاها و نوشیدنی‌های سرد و گرم ایجاد می‌شوند و ادامه می‌یابند.
• هنگامی که عفونت علاوه بر کانال ریشه، به بافت‌های اطراف دندان نیز گسترش یافته است:
• ترشح چرک از دندان آسیب دیده
• ایجاد آبسه و یا تورم به صورت داخل‌دهانی و یا خارج‌دهانی

 آبسه چیست و چه زمانی ایجاد می‌شود ؟

آبسه به معنی تجمع موضعی چرک است و این واژه تنها باید وقتی استفاده شود که علائمی از تشکیل و تجمع چرک وجود داشته باشد. آبسه‌ی دندانی را می‌توان بر اساس میزان تشکیل چرک و خروج آن، شدت درد و حضور یا عدم حضور علائم بدنی به آبسه حاد یا مزمن تقسیم بندی کرد .

• آبسه حاد :

علت تشکیل آبسه حاد دندان، تجمع چرک به علت بیماری‌های پالپ است که به بافت‌های اطراف ریشه رسیده، آنها را تخریب کرده و در نتیجه بدن پاسخ التهابی شدید به محرک های باکتریایی یا غیر باکتریایی حاصل از پالپ مرده داده است. در آبسه حادعلائم زیر مشاهده می‌شود:

درد شدید نسبت به فشار ملایم ، جویدن ، لمس و ضربه وجود دارد.

درد خود به خود از دیگر مشخصه‌های آبسه حاد است.

گاهی بیماران تظاهراتی نظیر تب، بی‌حالی و درگیری غدد لنفاوی را نشان می دهند.

ممکن است تورم داخل یا خارج دهانی وجود داشته باشد که این تورم به ضربه و لمس حساس است.

این یافته ها فقط در دندان‌هایی که دارای پالپ مرده هستند ایجاد می‌شوند. حذف عامل ایجاد‌کننده آبسه، حذف فشار (درصورت امکان تخلیه آبسه) و درمان ریشه باعث بهبود اکثر آبسه‌های حاد دندانی می‌شود.

• آبسه مزمن :

آبسه مزمن ضایعه پایدار در طولانی مدت و دارای منفذ تخلیه به مخاط دهان یا به ندرت تخلیه به سطح پوست است. شباهت به آبسه حاد دندانی دارد و بعد از مرگ پالپ ایجاد می‌شود، اما با سوراخ کردن استخوان و بافت نرم یک مسیر به مخاط دهان ایجاد می‌کند. به علت اینکه مسیری برای تخلیه چرک ایجاد می‌شود، آبسه مزمن اغلب بدون علامت می‌باشد. فقط در مواردی آبسه مزمن باعث ایجاد درد می‌گردد که مجرای خروج چرک به علتی مسدود شده باشد، در این حالت آبسه مزمن دوباره می‌تواند به آبسه حاد تبدیل شود. حذف عامل ایجاد کننده و انجام درمان ریشه باعث بهبود در اکثر موارد می‌گردد .

 چه عواملی سبب می‌شوند پالپ دندان آسیب ببیند و نیاز به درمان ریشه ایجاد شود ؟

• پوسیدگی‌های عمیقی که ضخامت مینا و عاج را درگیر کرده‌اند و به طرف پالپ دندان گسترش یافته‌اند.
• انجام درمان‌های متعدد دندانپزشکی بر روی یک دندان (برای مثال انجام ترمیم‌های متعدد)
• آسیب‌های ناشی از ضربه، به عنوان مثال شکستگی‌هایی که پالپ دندان را درگیر می‌کنند.
• ترک‌های عمیق که از ضخامت مینا عبور کرده و عمیقا داخل عاج گسترش پیدا می‌کنند.
• سایش‌های وسیع دندانی که علاوه بر مینا، حجم زیادی از عاج هم دچار سایش شده است.
• گاه وجود بیماری‌های پریودنتال هم می‌تواند احتمال ایجاد مشکلات پالپ دندان و ضرورت انجام درمان ریشه را افزایش دهد.

 مراحل انجام درمان ریشه کدامند ؟

• معاینه کلینیکی دندان و تهیه رادیوگرافی از آن
• انجام بیحسی و برداشت کامل پوسیدگی عاج دندان و ایجاد دسترسی به دهانه‌ی کانال‌های ریشه
• خارج کردن پالپ عفونی و تمیز کردن و شکل دادن کانال‌های ریشه به طور مکانیکی و با وسایل مخصوصی به نام فایل و همچنین به طور شیمیایی و با شستشوی مکرر کانال‌های ریشه با محلول‌های مخصوص
• پر کردن کانال‌ها با ماده‌ای لاستیکی شکل به نام گوتاپِرکا که کاملا با بدن سازگار است. جهت سیل و مهر و موم بهتر کانال ریشه، دیواره‌های کانال ریشه و همچنین گوتاپرکا به چسب مخصوصی که سیلر نامیده می‌شود آغشته می‌شود.
• قرار دادن پانسمان موقت بر روی تاج دندان